Όσα υπάρχουν γύρω μας, όταν βρισκόμαστε κοντά στη φύση, μας εκπλήσσουν εκείνες τις πρώτες στιγμές που τα κοιτούμε με όλες μας τις αισθήσεις ολάνοιχτες, σε εγρήγορση. Αυτή η ασύλληπτη ομορφιά μάς αναγεννά. Μετά από λίγο όμως μας φαίνονται όλα τόσο οικεία. Νιώθουμε σαν υπήρχαμε εκεί από πάντα, απολύτως εναρμονισμένοι με το περιβάλλον. Ίσως, γιατί όπως αναφέρει ο Stephen Greenblatt στο υπέροχο βιβλίο Παρέγκλισις: Ο Λουκρήτιος και οι απαρχές της Νεωτερικότητας (εκδ. ΜΙΕΤ), «είμαστε φτιαγμένοι από το ίδιο υλικό με τα αστέρια και τους ωκεανούς και όλα τα άλλα πράγματα. Και αυτή η αναγνώριση αποτελούσε τη βάση του τρόπου με τον οποίο ο Λουκρήτιος πίστευε ότι θα έπρεπε να ζούμε τη ζωή μας».
Ο Λουκρήτιος, ο οποίος γεννήθηκε στη Ρώμη το 94 π.Χ., ήταν ένας ηδονοθήρας. Το μοναδικό του έργο που διασώθηκε είναι το De rerum natura (Για τη φύση των πραγμάτων, εκδ. Θύραθεν), ένα επικούρειας φιλοσοφίας ποίημα που αποθεώνει τον έρωτα και τις γήινες απολαύσεις τις οποίες μπορεί να βιώσει ένας άνθρωπος. Εκτός από αυτά όμως μιλά για το σύμπαν και τη λειτουργία του με μια διαύγεια που ο μεσαιωνικός άνθρωπος χρειάστηκε να διανύσει πολλούς αιώνες, ώσπου να φτάσει στην Αναγέννηση και την Επιστημονική Επανάσταση, για να κατακτήσει. Το χειρόγραφο ήταν ξεχασμένο στη βιβλιοθήκη ενός μοναστηριού για χίλια τετρακόσια πενήντα χρόνια και ανακαλύφθηκε από τον παπικό γραμματέα Πότζο Μπρατσολίνι το 1417 μ.Χ., ανοίγοντας νέους δρόμους στην ανθρωπότητα.
Όπως εξηγεί ο Greenblatt στο βιβλίο του «η ύλη του σύμπαντος, κατά τον Λουκρήτιο, αποτελείται από έναν άπειρο αριθμό ατόμων που κινούνται τυχαία μέσα στο χώρο, σαν τους κόκκους της σκόνης σε μια ηλιαχτίδα, και συγκρούονται, γαντζώνονται το ένα στο άλλο, σχηματίζουν σύνθετες δομές και χωρίζονται ξανά, σε μια αέναη διαδικασία δημιουργίας και καταστροφής. Δεν υπάρχει διέξοδος από αυτή τη διαδικασία. Όταν σηκώνεις τα μάτια σου στο νυχτερινό ουρανό και, με ανεξήγητη συγκίνηση, θαυμάζεις τα αναρίθμητα άστρα, δεν αντικρίζεις το έργο των θεών, ούτε μια κρυστάλλινη σφαίρα αποκομμένη από τον εφήμερο κόσμο μας. Βλέπεις τον ίδιο υλικό κόσμο που αποτελείς κομμάτι του και από τα στοιχεία του οποίου είσαι φτιαγμένος. Δεν υπάρχει γενικό σχέδιο, ούτε αρχιτέκτονας θεός, ούτε ευφυής σχεδιασμός. Όλα τα πράγματα, μαζί και το είδος όπου ανήκεις, έχουν εξελιχθεί μέσα σε αχανείς χρονικές περιόδους. Η εξέλιξη είναι τυχαία […] Τίποτα -ούτε το δικό μας είδος, ούτε ο πλανήτης όπου ζούμε, ούτε ο ήλιος που φωτίζει τις μέρες μας- δεν διαρκεί για πάντα. Μόνο τα άτομα είναι αθάνατα. Σε ένα σύμπαν έτσι φτιαγμένο, υποστηρίζει ο Λουκρήτιος, δεν υπάρχει λόγος να πιστεύουμε ότι η Γη ή οι κάτοικοί της καταλαμβάνουν κεντρική θέση, δεν υπάρχει λόγος να διαχωρίζουμε τον άνθρωπο από τα υπόλοιπα ζώα, δεν υπάρχει ελπίδα να δωροδοκήσουμε ή να κατευνάσουμε τους θεούς, δεν υπάρχει χώρος για θρησκευτικό φανατισμό ούτε ανάγκη για ασκητική αυταπάρνηση, δεν δικαιολογούνται τα όνειρα για απεριόριστη δύναμη και απόλυτη ασφάλεια, δεν έχουν νόημα οι κατακτητικοί πόλεμοι, δεν υπάρχει δυνατότητα να δαμάσουμε τη φύση, δεν υπάρχει διαφυγή από τη διαρκή σύνθεση, αποσύνθεση και ανασύνθεση των μορφών […] Αυτό που οι άνθρωποι πρέπει να κάνουν, έγραφε ο Λουκρήτιος, είναι να υπερνικήσουν τους φόβους τους, να αποδεχθούν το γεγονός πως και οι ίδιοι είναι παροδικοί, όπως και όλα τα πράγματα που τους περιβάλλουν, και να αγκαλιάσουν την ομορφιά και τις απολαύσεις του κόσμου».
Δεν έχουμε τίποτα πέρα από το τώρα. Από αυτή τη θάλασσα μπροστά μας. Από τη μυρωδιά του αέρα πριν την καταιγίδα. Από τον ήλιο που σβήνει μέσα στα σύννεφα σε μια έκρηξη χρωμάτων. Από τη νύχτα με τα χίλια δυο της μυστήρια και τις απολαύσεις. Από τη γαλήνη με την οποία παραδινόμαστε στον ύπνο, από τον πρώτο μας καφέ το πρωί. Από το βιβλίο που διαβάζουμε με τόση ηδονή. Από τον έρωτα, το θαυμασμό, τα βλέμματα με νόημα. Από την επικοινωνία με τους άλλους, από ένα τυχαίο άγγιγμα. Από την απόλαυση του φαγητού. Από τη ζεστασιά του μεσημεριού. Από τη μουσική που μιμείται τους ήχους της φύσης και μας δίνει μια γεύση από τη μυστική αρμονία του σύμπαντος.
Δεν έχουμε τίποτα πέρα από όσα οι αισθήσεις μπορούν να αντιληφθούν, πέρα από όσα ο νους μας μπορεί να επεξεργαστεί.
Γιατί να περνάς μια ζωή αναπόλαυστη, υπογραμμίζει ο Greenblatt, έχοντας χάσει τον στόχο σου που δεν είναι άλλος από το να ζεις όσο μπορείς περισσότερο σε ισορροπία με τον κόσμο που σε περιβάλλει; Γιατί να περνάς τη ζωή σου εστιάζοντας στον φόβο και όχι στην ομορφιά; Έτσι κι αλλιώς ένας κόκκος σκόνης είσαι μέσα στο σύμπαν, φτιαγμένος από τα υλικά των ονείρων που τη μια στιγμή υπάρχουν και με το άνοιγμα των ματιών σβήνουν και χάνονται σαν μην υπήρξαν ποτέ.
Το Παρέγκλισις είναι ένα σπουδαίο βιβλίο. Όχι μονάχα γιατί ρίχνει φως στην ιστορία ενός μεγάλου ποιητή-φιλοσόφου, αλλά γιατί επαναδιατυπώνει το αίτημα για μια ζωή ουσιαστική που δεν την κυβερνά και δεν την καθορίζει ο τρόμος. Ο Greenblatt διάβασε το ποίημα του Λουκρήτιου για να νικήσει τον φόβο του θανάτου. Αυτή η οπτική του πάνω στο «De rerum natura» είναι τόσο ευεργετική, ειδικά σε έναν κόσμο που ρίχνεται ξανά σε μάχες χαμένες από καιρό, σε έναν κόσμο που πληγώνεται από τους κάθε είδους φανατισμούς και πισωγυρίζει σε σχήματα παλιά, ξεπερασμένα.
Κλείνω το βιβλίο και κατεβαίνω στην παραλία.
Ο Hermes σκάβει την άμμο κι αποφεύγει τα κύματα. Μυρίζει τη θαλασσινή αύρα. Απολαμβάνει το δροσερό αεράκι που έρχεται από τα ανοιχτά. Τον παρακολουθώ πώς συνομιλεί με τη φύση, πόσο αρμονικά αποτελεί μέρος της και σκέφτομαι όσα διάβασα για τη φιλοσοφία του Λουκρήτιου.
Τα ζώα μπορούν να μας διδάξουν πολλά: Εκτός από την πίστη και την αφοσίωση, μας μαθαίνουν το πώς να ζούμε το τώρα.
https://loureadblog.com/2019/01/30/ston-kipo-tou-epikourou/
Σχόλια