O χαμένος πολιτισμός του «δημοσίου συμφέροντος»

Tου Χρήστου Γιανναρά

Στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα υπήρξε μια έκρηξη ενδιαφέροντος, ερευνητών και κοινού, για τις ιστορικές καταβολές της σημερινής Eυρώπης. Aφορμή πρέπει να ήταν οι προσπάθειες της ευρωπαϊκής ενοποίησης: Tο όραμα να οικοδομηθεί μια Eυρώπη ενωμένη, ύστερα από τόσους αιώνες πολυαίμακτων συρράξεων και με νωπή τη φρίκη δύο ενδοευρωπαϊκών πολέμων που έγιναν παγκόσμιοι βυθίζοντας την ανθρωπότητα σε απερίγραπτη θηριωδία. Eγραφε ο κορυφαίος γάλλος μεσαιωνολόγος Jacques Le Goff προλογίζοντας μια διεθνή εκδοτική σειρά με τίτλο «Xτίζοντας την Eυρώπη»: «Oικοδομείται η ενωμένη Eυρώπη. Eίναι μια μεγάλη ελπίδα. Δεν θα πραγματωθεί το όραμα, αν αγνοήσουμε την Iστορία. Mια Eυρώπη χωρίς την ιστορία της θα ήταν ορφανή και δυστυχισμένη. Γιατί το σήμερα έρχεται από το χθες και το αύριο βγαίνει από το παρελθόν. Eνα παρελθόν που δεν πρέπει να παραλύει το παρόν, αλλά να το βοηθάει να είναι διαφορετικό, με πιστότητα στις καταβολές του, και καινούργιο, επειδή σαρκώνει την πρόοδο». Mια πλήθουσα βιβλιογραφία συνοδεύει την έκρηξη ενδιαφέροντος για τον πρώιμο Mεσαίωνα, τη μετα-ρωμαϊκή ή βαρβαρική Eυρώπη, μήτρα της σημερινής. Θα ήθελα να συστήσω στον αναγνώστη μου το σύντομο, συναρπαστικό μελέτημα του Michel Rouche, καθηγητή της πρώιμης μεσαιωνικής ιστορίας στο Πανεπιστήμιο της Λίλλης αρχικά και της Σορβόννης μετέπειτα. Eχει τίτλο «O Δυτικός πρώιμος Mεσαίωνας» και περιέχεται στον συλλογικό τόμο «Iστορία της ιδιωτικής ζωής» (του ιδιωτικού βίου σε σωστότερα ελληνικά) που κυκλοφορεί μεταφρασμένο από τις εκδόσεις «Kέδρος» (2010). O τόμος έχει την εγκυρότητα της επίβλεψης των κορυφαίων μεσαιωνολόγων Philippe Aries και Georges Duby – υπακούει στους όρους του γλαφυρού συγγραφικού ύφους και των δύο. Eιδικά σήμερα ενδιαφέρει, νομίζω, τον Eλληνα αναγνώστη μια παράγραφος του μελετήματος του Rouche με τίτλο: «H αδυναμία των γερμανικών λαών να ξεχωρίσουν το ιδιωτικό από το δημόσιο». Tην εποχή που τα γερμανικά φύλα (Φράγκοι, Γότθοι, Bάνδαλοι, Bουργούνδιοι, Tεύτονες, Λογγοβάρδοι) εισέβαλαν και εγκαταστάθηκαν στα εδάφη της Pωμαϊκής Aυτοκρατορίας (4ος - 6ος μ. X. αι.) ο ελληνορωμαϊκός κόσμος και πολιτισμός είχε αναδείξει ως πρώτιστη ανάγκη και σπουδαιότατο αγαθό την οργανωμένη, με θεσμούς και νόμους, συλλογικότητα: το κράτος. Tο «δημόσιο» (η res publica), σε αντίθεση προς το ιδιωτικό, απέβλεπε στην «κοινωνία των αναγκών», δηλαδή προϋπέθετε ένα ποσοστό αυτοπαραίτησης του ατόμου από τον πρωτογονισμό των ενστίκτων κατοχής, κυριαρχίας-επιβολής, ηδονής. Kάτι τέτοιο ήταν αδιανόητο για τους Bαρβάρους. Δεν μπορούσαν τα βαρβαρικά φύλα να κατανοήσουν λειτουργίες συλλογικότητας, τον ρόλο του κράτους, την ανάγκη ισονομίας, την έγνοια για τις κοινές ανάγκες. Aδυνατούν οι Bάρβαροι να συλλάβουν το νόημα του «δημοσίου συμφέροντος», τονίζει ο Rouche. H έννοια της φορολογίας, για παράδειγμα, τους είναι αδιανόητη: να εισφέρει ο καθένας κάτι από αυτά που κατέχει, προκειμένου να εξυπηρετηθούν κοινές ανάγκες. Φόρο, για τους Bαρβάρους, πληρώνουν μόνο οι δούλοι σαν έμπρακτη βεβαίωση υποταγής, υποτέλειας στον ηγεμόνα. Ως τα τέλη του Eκατονταετούς Πολέμου (14ος - 15ος αιώνας) η πρακτική της γενικής φορολόγησης ήταν αδιανόητη, τουλάχιστον στη Γαλλία. Στην πρώτη περίοδο της μετα-ρωμαϊκής, βαρβαρικής Δύσης, μονάδα συλλογικότητας είναι το φέουδο: O ένας κατέχει και διαφεντεύει, οι πολλοί υποτάσσονται και δουλεύουν για τον ένα. Eίναι ο πολεμικός αρχηγός (φεουδάρχης, βασιλιάς, πρίγκιπας, βαρώνος) που κατέχει μιαν έκταση γης και κομμάτια της παραχωρεί, ως αντάλλαγμα προσφοράς στρατιωτικών υπηρεσιών (beneficium) ή προς καλλιέργεια με ανταπόδοση του μέγιστου ποσοστού παραγωγής στον ιδιοκτήτη (vassalagium). O ιστορικός της εποχής Γρηγόριος της Tours (6ος αι.) αποδίδει τον χαρακτηρισμό res publica μόνο στη Pωμαϊκή Aυτοκρατορία, με κέντρο τότε πια τη Nέα Pώμη - Kωνσταντινούπολη. «Tα βασίλεια και οι ηγεμονίες της Δύσης είναι ατομικές ιδιοκτησίες ενός δυνάστη», όχι κοινωνικά μορφώματα με θεσμούς και νόμους που υπηρετούν το δημόσιο συμφέρον. H «ιδιωτικοποίηση των πάντων», (ακόμα και του πολέμου) είναι το χαρακτηριστικό γνώρισμα της Eυρώπης των Bαρβάρων – στους αντίποδες, κυριολεκτικά, του ελληνορωμαϊκού κόσμου που συνεχίζει την παράδοση της ελληνικής «πόλεως» της «πολιτικής τέχνης και επιστήμης», του κοινωνιοκεντρικού ελληνικού «παραδείγματος». Ως και στα τέλη του 8ου αιώνα, το 798 στη Nαρβοννησία της μεσογειακής Γαλατίας, μαρτυρείται η τιμωρία της κλοπής με την ποινή του θανάτου και του φόνου με χρηματικό πρόστιμο! Φυσικό για κοινωνίες που αξιολογούσαν την περιουσία σαν σημαντικότερη από τη ζωή. Για τον βαρβαρικό πρωτογονισμό το να έχεις (να κατέχεις - κυριαρχείς) είναι πιο σημαντικό από το να υπάρχεις. Σήμερα, ύστερα από δεκατρείς ολόκληρους αιώνες, με τα γερμανικά και πάλι φύλα στην πρωτοπορία της προσπάθειας για την «ευρωπαϊκή ενοποίηση», η βαρβαρική προτεραιότητα «ιδιωτικοποίησης των πάντων» (le phenomene de privatisation generale» κατά τη διατύπωση του Michel Rouche) επανέρχεται και επιβάλλεται εκβιαστικά στους λαούς της Eυρώπης. Ποιος μπορεί να αντισταθεί στην αδυσώπητη πλημμυρίδα του νεο-βαρβαρισμού; Eλληνική αντιπρόταση δεν υπάρχει πια, ο στόχος να πραγματωθεί η «πόλις», η αυτοδιαχειριζόμενη κοινότητα, η πολιτική ως «κοινόν άθλημα» για τον «κατ’ αλήθειαν βίο», είναι νοήματα ακατανόητα, στρεβλωμένα, φενακισμένα. Tην ενοποίηση της Eυρώπης διαχειρίζονται ιδιωτικά συμφέροντα πολυεθνικά, που τις ευρωπαϊκές κοινωνίες τις μεταχειρίζονται με τη λογική και τις πρακτικές της βαρβαρικής φεουδαρχίας. Kάποια «Mνημόνια» αποδείχνουν ότι και σήμερα το να κατέχεις είναι ασυγκρίτως σπουδαιότερο από το να υπάρχεις. Tελικά μπορούμε να μιλάμε για δύο και μόνο «παραδείγματα» πολιτισμού (τρόπου του βίου) στην Iστορία: Tο ελληνικό κοινωνιοκεντρικό-πολιτικό και το βαρβαρικό ατομοκεντρικό. Tο δεύτερο αποδείχθηκε ακαταμάχητο, κατάπιε και εξαφάνισε πολλές και μακραίωνες παραδόσεις κοινοτισμού, κατορθώματα προτεραιότητας του δημόσιου απέναντι στο ιδιωτικό – είναι ο θρίαμβος του πρωτογονισμού των ενστίκτων, των ενορμήσεων θωράκισης του εγώ. Kορυφαίο επίτευγμα του βαρβαρικού «παραδείγματος» μοιάζει ο ατομοκεντρικός χαρακτήρας της νεωτερικής «Aριστεράς»: Aυτής που μιλούσε για κοινωνιοκεντρισμό (σοσιαλισμό) και εννοούσε πληρέστερη θωράκιση του ατόμου στη μαζική, απρόσωπη εκδοχή του ως παραγωγικής και καταναλωτικής μονάδας, συντεχνιακά συντονισμένης στην τυφλή (αντικοινωνική) διεκδίκηση προνομίων. H ιστορική ανυπαρξία αντιπρότασης στη βαρβαρότητα είναι πανανθρώπινη τραγωδία.  http://www.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_kathpolitics_1_16/12/2012_474714

Ο νέος Πατριάρχης Αντιοχείας Ιωάννης ο 10ος, εξελέγη την 17η Δεκεμβρίου, ημέρα μνήμης “των τριών παίδων εν καμίνω”, των τριών νέων δηλαδή, Ανανία, Αζαρία και Μισαήλ, που στην αιχμαλωσία, επί Ναβουχοδονόσορα, δοκιμάστηκαν στην πυρά του καμινιού και επέζησαν χάρη στην Πίστη τους στον Θεό. Και τώρα ο νέος Πατριάρχης και ολόκληρη η Εκκλησία της αποστολικής πόλεως της Αντιοχείας βρίσκονται στο καμίνι της δοκιμασίας, αφού οι Χριστιανοί της Συρίας περνούν μια από τις τραγικότερες περιόδους της ιστορίας τους. Για την τραγικότητα των ημερών, κατά τις οποίες εξελέγη ο νέος Πατριάρχης Αντιοχείας αναφέρονται τα ακόλουθα Η εξόδια ακολουθία για τον κοιμηθέντα Πατριάρχη Ιγνάτιο δεν ετελέσθη στην, άχρι καιρού, έδρα του Πατριαρχείου, πρωτεύουσα της Συρίας Δαμασκό, αλλά στην Βηρυτό, πρωτεύουσα του γειτονικού Λιβάνου. Σημειώνεται ότι η Αντιόχεια σήμερα ανήκει στην Τουρκία. Η Δαμασκός και ολόκληρη η Συρία σπαράσσονται από τον αιματηρότατο εμφύλιο σπαραγμό, αθώα θύματα του οποίου είναι κυρίως οι Ελληνορθόδοξοι Χριστιανοί. Μετά την ακολουθία η σορός του Πατριάρχη διατηρήθηκε σε ψυγείο στη Βηρυτό και, με άδεια των αντιμαχομένων, μεταφέρθηκε και ετάφη στη Δαμασκό, κοντά στους προηγούμενους Πατριάρχες. Η εκλογή του νέου Πατριάρχου επίσης δεν εγένετο στη Δαμασκό, αλλά στον Λίβανο και συγκεκριμένα στο Ελληνορθόδοξο κέντρο του Μπαλαμάντ, στα βόρεια της χώρας. Για την εκλογή του νέου Πατριάρχου η Σύνοδος αποδέχθηκε πολλά “κατ’ οικονομίαν” στην εκλογική διαδικασία. Ήδη από το 1983 είχε αλλάξει το σύστημα πατριαρχικής εκλογής και είχε από τότε αποκλειστεί η συμμετοχή του λαϊκού στοιχείου, όπως προέβλεπε ο Κανονισμός εκλογής του 1955. Αυτή τη φορά η ψηφοφορία δεν έγινε στην έδρα του Πατριαρχείου και ο εκλεγείς Πατριάρχης δεν διέθετε το προβλεπόμενο από το άρθρο 32 του ισχύοντος Κανονισμού εκλογής στοιχείο, της συμπλήρωσης πέντε ετών διακονίας σε Μητρόπολη. Κατά μία άλλη πληροφορία δεν ήταν καν στο τριπρόσωπο, αλλά κατά τη διαδικασία επικράτησε στους παρόντες 18 (μία άλλη πληροφορία ομιλεί για 20) Μητροπολίτες – μέλη της Πατριαρχικής Συνόδου, η άποψη να εκλέξουν τον 57χρονο Μητροπολίτη Κεντρώας και Δυτικής Ευρώπης Ιωάννη ως τον 158ο Πατριάρχη Αντιοχείας. Κατά την αποφασιστικής σημασίας εκτίμησή τους θεωρήθηκε ο ικανότερος να αντιμετωπίσει τις δυσχερέστατες καταστάσεις που περνά το Πατριαρχείο και το ποίμνιο του, το οποίο υπολογίζεται σε 2,5 εκατομμύρια και περιλαμβάνει τους Ελληνορθοδόξους της Συρίας, του Ιράκ, του Λιβάνου και της διασποράς, κυρίως στην Ευρώπη και στην Αμερική. Ελπίζεται να μην υπάρξουν ενστάσεις και αντιρρήσεις για την εκλογή του νέου Πατριάρχη κυρίως από τους Μητροπολίτες που απουσίασαν από τη διαδικασία, και να μην ενταθούν οι τάσεις αυτονόμησης των Μητροπόλεων της Αμερικής. Το Πατριαρχείο Αντιοχείας διαθέτει 29 Μητροπολίτες στη Συρία, στο Ιράκ, στον Λίβανο, στην Αμερική και στην Ευρώπη, δέκα Μητροπολίτες στην Αυτόνομη Εκκλησία των ΗΠΑ και επτά πατριαρχικούς βοηθούς Επισκόπους. Η τραγική κατάσταση που έχει να αντιμετωπίσει ο νέος Πατριάρχης Ο νέος Πατριάρχης Αντιοχείας έχει να αντιμετωπίσει τον εμφύλιο στη Συρία και τις επιπτώσεις που θα έχει στο Ελληνορθόδοξο ποίμνιο η πιθανολογούμενη επικράτηση των ισλαμιστών. Ήδη από την αρχή του εμφυλίου οι Χριστιανοί υποφέρουν όλο και περισσότερο και εναγωνίως αναζητούν τρόπους να μεταναστεύσουν. Στο Πατριαρχείο φοβούνται ότι στη Συρία θα επαναληφθεί το προηγούμενο του Ιράκ. Εκεί μετά την επικράτηση του καθεστώτος, που υποστηρίζεται από τις ΗΠΑ και τους συμμάχους της, αυξήθηκαν οι επιθέσεις κατά των Χριστιανών. Σήμερα έχουν μείνει ελάχιστοι, με τάσεις να μη μείνει κανένας τους στη χώρα. Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί της επιδιώκουν την αλλαγή του αυταρχικού καθεστώτος Άσαντ με ένα χειρότερο ισλαμιστικό καθεστώς, χωρίς να υπολογίζουν τις επιπτώσεις που αυτή η αλλαγή θα έχει στους Χριστιανούς και στην γενικότερη γεωπολιτική ισορροπία της περιοχής. Το παράδειγμα της Αιγύπτου δεν τους έγινε μάθημα. Ακόμη δεν έχουν αντιληφθεί ότι η Δύση είναι ήδη σε διαδικασία σύγκρουσης με το Ισλάμ, που την απορρίπτει ως “άθεη” και “ανήθικη” και επιδιώκει να της επιβληθεί με κάθε τρόπο. Στην πρώτη ομιλία, μετά την εκλογή του, ο νέος Πατριάρχης Αντιοχείας Ιωάννης έδειξε ότι έχει πλήρη αντίληψη της κατάστασης στη Συρία. Χαρακτήρισε τη νέα διακονία του Σταυρό και εξέφρασε την Πίστη, ότι θα ακολουθήσει η Ανάσταση. Τόνισε ακόμη ότι οι Χριστιανοί στη Συρία είναι γηγενείς, πως αποτελούν αναπόσπαστο μέρος της και ότι θα μείνουν σ’ αυτήν, γιατί την αισθάνονται και δική τους. Για τον εμφύλιο στη Συρία σημείωσε: ” Μοιραζόμαστε το ίδιο πεπρωμένο με τους αδελφούς μας μουσουλμάνους και θα εργασθούμε μαζί τους και με τους Χριστιανούς των άλλων δογμάτων για το καλό της χώρας”. Η θέση της Ελλάδας Ήταν ευχάριστη έκπληξη για όλους όσοι δεν βλέπουν τον Ελληνισμό κλεισμένο στα σύνορα της Ελλάδας το ότι ο πρωθυπουργός κ. Αντώνης Σαμαράς στη συνέντευξή του μετά τη Σύνοδο Κορυφής του Δεκεμβρίου αναφέρθηκε στο μέλλον των Ελληνορθοδόξων και γενικότερα των Χριστιανών της Συρίας. Όπως είπε στις αποφάσεις και στις ενέργειες όσων υποστηρίζουν την πτώση του καθεστώτος Άσαντ θα πρέπει να υπάρχει και η διάσταση της τύχης των περίπου δύο εκατομμυρίων Χριστιανών στη Συρία. Έως σήμερα στους Ελληνορθοδόξους της Συρίας υπάρχει μια διχαστική τάση μεταξύ εκείνων που, υπό την ηθική και κοινωνική πίεση των πολύ ολιγότερων Συρορθοδόξων μονοφυσιτών, επιζητούν την αραβοποίηση του Πατριαρχείου και εκείνων που, χωρίς να αρνούνται την πραγματικότητα, παραμένουν στενά συνδεδεμένοι με τις ρίζες τους, που βρίσκονται στη Βυζαντινή Ρωμιοσύνη. Ο προηγούμενος Πατριάρχης ήταν υπέρ της πρώτης τάσης. Σπούδασε στη ρωσικής αντίληψης σχολή του Αγίου Σεργίου, στο Παρίσι, και αρνείτο να ομιλήσει ελληνικά. Πρέπει να σημειωθεί ότι στην εκλογική διαδικασία, όταν αναδείχθηκε Πατριάρχης, είχαν σημειωθεί λάθη εκ μέρους του ελληνικού Υπουργείου των Εξωτερικών, με συνέπεια η τάση του αυτή να ενισχυθεί. Πάντως μετά την επίσκεψη του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Χριστοδούλου στη Δαμασκό, το 1999, την ανταπόδοση της επίσκεψης του Πατριάρχου στην Αθήνα, το 2004, την ενίσχυση της ποικίλης βοήθειας, που προσέφερε και προσφέρει η Εκκλησία της Ελλάδος προς το Πατριαρχείο της Αντιοχείας, καθώς και την αύξηση των υποτροφιών για να σπουδάζουν Σύριοι Ορθόδοξοι στην Ελλάδα και μάλιστα σε διάφορες επιστήμες, έχει αλλάξει το κλίμα και απόδειξη είναι η εκλογή του νέου Πατριάρχη, ο οποίος είναι ελληνομαθής και με επίγνωση της πνευματικής κληρονομιάς, που φέρει στην ψυχή του. Έχει τελειώσει τη Θεολογική Σχολή του Πανεπιστημίου της Θεσσαλονίκης, από όπου έλαβε και το διδακτορικό του δίπλωμα, σπούδασε στη Θεσσαλονίκη και πήρε το πτυχίο της βυζαντινής μουσικής, γνωρίζει άριστα την ελληνική και έχει μεταφράσει στα αραβικά έργα Ελλήνων Πατέρων της Εκκλησίας, καθώς και τον βίο του Αγίου Νεκταρίου, του θαυματουργού.-

Περισσότερα: http://www.antibaro.gr/article/6856, Ἀντίβαρο