Βενιζέλος και Μικρασιατική Καταστροφή

Απεφάσισα να γράψω λίγες σκέψεις γύρω από τα όσα συζητώνται επί μέρες στην ιστοσελίδα της εφημερίδος Η Καθημερινή.
Αύριο είναι η ημέρα μνήμης της Αλώσεως της Κωνσταντινουπόλεως υπό των Οθωμανών. Θα εξηγήσω κατωτέρω το γιατί εκκινώ τοιουτοτρόπως.
Ο Βενιζέλος είναι ο πολιτικός που οδήγησε στον διπλασιασμό των ελληνικών εδαφών κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών πολέμων. Εκμεταλλεύθηκε, αν θέλετε, την θέληση των Μεγάλων Δυνάμεων να συνδράμουν στην διάλυση της άλλοτε κραταιάς Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ώστε οι πλουτοπαραγωγικοί της πόροι, αλλά και οι εμπορικοί και ενεργειακοί οδοί, που οδηγούν στη Μέση Ανατολή και στα ανατολικότερα της Ασίας, να ελεγχθούν. Είναι σαφές ότι ο Βενιζέλος διείδε την πρόθεση αυτή και οραματίσθηκε το ''επικίνδυνο''. Την εξάπλωση ΚΑΙ της Ελλάδος εις βάρος της παραπαίουσας Αυτοκρατορίας. Η κυρίαρχη ιδεολογία τα χρόνια τα οποία ανδρώθηκε ο Βενιζέλος πολιτικά υπεστήριζε την ''απελευθέρωση των αδελφών Ελλήνων που ευρίσκοντο ακόμη υπό τον τουρκικό ζυγό''. Με άλλα λόγια επέτασσε την κατἀκτηση εκ μέρους της Ελλάδος των εδαφών της Αυτοκρατορίας που είχαν ελληνικούς πληθυσμούς. Βεβαίως, αυτό χωρά μεγἀλη συζήτηση, διότι είναι γνωστό το εθνολογικό ψηφιδωτό της αυτοκρατορίας. Αλλά, σε γενικές γραμμές, ας δεχθούμε ότι οι Μεγαλοιδεάτες Έλληνες πολιτικοί της εποχής θεωρούσαν αλύτρωτες πατρίδες τη Θράκη, τα μικρασιατικά παράλια και τον Πόντο (Φυσικά και υπήρχαν και άλλες περιοχές με ελληνικό πληθυσμό εντός της Αυτοκρατορίας). Υπό αυτό το πρίσμα, η απόφαση του Βενιζέλου να αποβιβάσει στρατό στη Σμύρνη φαντάζει ως η εκπλήρωση αυτού του ''ονείρου'', που στην ουσία γεννιέται πολύ παλαιότερα, μέσα στις επαναστάσεις που προετοίμασαν το 1821.
Προσπαθώντας να απαλλαγώ από τα όποια συναισθήματα (θετικά και αρνητικά) που αναπόφευκτα γεννούν αυτές οι κομβικές ιστορικές στιγμές, θα προσπαθήσω να θέσω εαυτόν εις την θέσιν του Βενιζέλου. Γνωρίζουμε (και προφανώς και ο ίδιος εγνώριζε) ότι ναι μεν η επίσημος κυβέρνησις (ο σουλτάνος) ήτο αιχμάλωτος και έρμαιο των θελήσεων των Μ. Δυνάμεων. Γνωρίζουμε, όμως, ότι παραλλήλως από το 1908 έχει ξεσπάσει το λεγόμενο κίνημα των νεο-Τούρκων, το οποίο ζητά μια εθνικώς καθαρά Τουρκία. Οι νεο-Τουρκοι επεδίωξαν την δημιουργία αυτής της Τουρκίας εκτοπίζωντας ή εξαφανίζοντας τις διάφορες άλλες εθνότητες (με κύριο γνώμονα το θρήσκευμά τους). Η άφιξη δε του Κεμάλ στον Πόντο και τα σχέδια του Γερμανού συνεργάτη του, απλά ενέτειναν την ήδη ανατριχιαστική κατάσταση (οι περιγραφές των φρικαλεοτήτων που συνετελέσθηκαν δεικνύουν την βάρβαρο πλευρά της ανθρωπίνης φύσεως). Τα αναφέρω αυτά ώστε να φανεί ότι όσοι ομιλούν περί δικαιολογημένης αποφάσεως του Βενιζέλου περί αποβάσεως στρατού στη Μ. Ασία (αλλά και της δημιουργίας του, αμφιλεγόμενου μεν, κρατιδίου του Πόντου) έχουν κάποιο δίκηο. Από το 1908 και στο εξής οι ελληνικοί πληθυσμοί ήταν υπό έντονη δυσμένεια, αν όχι υπό διωγμόν. Η επέμβαση της Ελλάδος θα μπορούσε να θεωρηθεί, λοιπόν, αναγκαία. Αυτό που προφανώς δεν μπορούσε να γνωρίζει ο Βενιζέλος είναι η ενίσχυση του Κεμάλ.
Προφανώς για τις Μεγάλες Δυνάμεις η κατακραυγή που επήλθε μετά το πέρας του Α' Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά και οι αει κινούντες την ιστορία, οικονοιμικοί λόγοι, δεν θα τους επέτρεπαν να διατηρήσουν άμεσο στρατιωτικό έλεγχο των εδαφών της άλλοτε αυτοκρατορίας σε βάθος χρόνου. Υπήρχαν, λοιπόν, δυο εναλλακτικές: αποικιοποίηση (η οποία, όμως, ως πρακτική όδευε ιστορικώς προς το τέλος της) ή η δημιουργία ενός νέου, αποδυναμωμένου, κρατικού μορφώματος. Προφανώς επελέγη το δεύτερον, δίχως πραγματικά να μας ενδιαφέρει εάν αυτό έγινε προσχεδιασμένα ή κατόπιν των εξελίξεων. Ο Κεμάλ πάντως είχε το ανάλογο υπόβαθρο (Γαλλία, τευτονισμός) για να φέρει εις πέρας κάτι τέτοιο. Ο καταμερισμός της οθωμανικής αυτοκρατορίας δεν ήταν λοιπόν εδαφικός ή αποικιοκρατικός. Δεν ήθελαν οι Μ. Δυνάμεις (πλην της Ιταλίας) άμεση εμπλοκή, αλλά οφέλη.
Θεωρώ, λοιπόν, ότι ο Βενιζέλος ορθά διείδε τα ανωτέρω και προσπάθησε να δημιουργήσει ένα νέο status quo, στο ήδη ανατρεπόμενο status quo ante. Προσπάθησε να προφυλάξει τα όσα θεωρούσε ότι μπορούσε να αποκομίσει. Η επέκταση της εκστρατείας προς το εσωτερικό της Μ. Ασίας προφανώς και είχε στόχο τον ίδιο τον Κεμάλ, αφού ήταν βέβαιον ότι ο Τούρκος ηγέτης θα λάμβανε στο τέλος του πολέμου μερος της αυτοκρατορίας.
Βεβαίως, η περιπλοκή του όλου ζητήματος με τις εμμονές των Ιταλών είναι προφανής. Η κατάληψη ακόμη και πόλεως παρά την αντίθετη γνώμη των συμμάχων δεικνύει την αποφασιστικότητά τους να επωφεληθούν οπωσδήποτε, θυμίζοντας την εξάπλωση στον ίδιο χὠρο των ιταλικών δημοκρατιών τον Μεσαίωνα.
Ας μην φλυαρώ άλλο.
Ο Βενιζέλος είδε στην συγκυρία της εποχής την πραγμἀτωση της Μ. Ιδέας. Θέλησε να την εξασφαλίσει και στρατιωτικά με την πρόφαση του "αστυνόμου" των Μ. Δυνάμεων. Κινήθηκε κατά του Κεμάλ, βλέποντας ότι μόνον έτσι θα μπορούσε να διασφαλίσει τις ''κτήσεις του'' στη Μ.Ασία. Έχασε τις εκλογές, έχασε και τον πόλεμο.
Το τραγικότερο, όμως, είναι ότι εχάθη ο Ελληνισμός από την Μικρά Ασία. Και για πρώτη φορά ιστορικώς ο Ελληνισμός δεν κατοικεί στις δυο όχθες του Αιγαίου...
Γι' αυτό εκ του αποτελέσματος ο Βενιζέλος απέτειχε... Θεωρώ ότι η Μικρασιατική Καταστροφή ήταν πιο επώδυνη για το Γένος ακόμη και από την Άλωση, με την οποία εκκίνησα τις σκέψεις μου... Η δε ανταλλαγή των πληθυσμών ήταν η ταφόπλακα για οποιαδήποτε μελλοντική βλέψη της Ελλάδος προς ανατολάς... Τα Σεπτεμβριανά και η εισβολή στην Κύπρο, απλώς επιβεβαίωσαν ότι η Ελλάς βγήκε ηττημένη έναντι των νεο-Τούρκων, μη μπορώντας να αντιδράσει αποτελεσματικά.
Αν είχε πετύχει, η Ελλἀς θα ήτο μια γεωπολιτική δύναμη στην περιοχή. Ένας γεωπολιτικός παίχτης. Προφανώς η στήριξη στον Κεμάλ ήθελε να αποφύγει ακριβώς αυτό. Και το πέτυχε...
Εάν, όμως, είχε πετύχει, τότε ο Ελληνισμός θα είχε απαλλαγεί από την ψυχολογική μιζέρια που κουβαλά σήμερα... Γι'αυτό και η απόφαση του Βενιζέλου ήταν ορθή κατ'εμέ, αφού την θεωρώ ως φυσική συνέχεια των περί ελευθερίας αγώνων του Γένους κατά των κατακτητών του.