Η κεφαλαιαγορά ήταν, είναι και θα είναι βασική πτυχή της λειτουργίας της οικονομίας ενός κράτους. Στις μέρες μας επικρατεί η τάση της απολύτου ελευθερίας διακινήσεως του κεφαλαίου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να επωφελούνται αρκετές φορές οι «έχοντες και κατέχοντες» εις βάρος του κράτους.
Στο Βυζάντιο η κίνηση κεφαλαίων ελεγχόταν με έντονο κρατικό παρεμβατισμό προς εξουδετέρωση των φαινομένων αισχροκερδείας και τοκογλυφίας. Είναι άραγε τυχαίο που αισχροκέρδεια και τοκογλυφία ανθούν εν έτει 2006; Εν αντιθέσει με το Νεοελληνικό κράτος, στη Μεσαιωνική Ελληνική Αυτοκρατορία οι αρχές λειτουργίας της κεφαλαιαγοράς καθορίζονταν από το κράτος με αυστηρούς κανόνες.
Τα κεφάλαια διακινούντο κυρίως από επαγγελματικούς φορείς[1] και ιδιώτες, οι οποίοι προσέφεραν κεφάλαια για έντοκο δανεισμό σε εμπόρους, συντεχνίες βιοτεχνών ή και άλλους ιδιώτες. Έπαιζαν δηλαδή τον ρόλο των σημερινών τραπεζών με την εξής διαφορά : τον κρατικό παρεμβατισμό!
Παραδείγματος χάριν, μέχρι την εποχή του Ιουστινιανού Α΄[2] ο υψηλότερος τόκος που επιτρεπόταν από τη νομοθεσία της αυτοκρατορίας δεν ξεπερνούσε το 12%, ενώ προβλέπονταν ρυθμίσεις αρκετά ευνοϊκές για τον δανεισμό με αυστηρά κοινωνικά κριτήρια. Οι πρόδρομοι των σημερινών τραπεζών, οι επαγγελματίες χρηματοδότες δηλαδή, μπορούσαν να δανείζουν κεφάλαιο με τόκο έως 8%. Οι ιδιώτες είχαν τη δυνατότητα να δανείζουν με όριο τόκου το 6%, ενώ οι μεγάλοι γαιοκτήμονες και γενικότερα οι πλούσιοι πολίτες περιορίζονταν στον χαμηλότατο τόκο του 4%!
Αυτά τα σκληρά μέτρα απέτρεπαν τους χρηματοδότες από προσπάθειες αισχροκερδείας και τοκογλυφίας, αλλά λειτουργούσαν ανασταλτικά στην κίνηση κεφαλαίων, γιατί τα επιτόκια ήτο μικρά και οι κίνδυνοι της αγοράς πολύ μεγάλοι. Γίνεται ευκόλως αντιληπτό ότι τα αυστηρά πλαίσια της νομοθεσίας καθιστούσαν διστακτικούς χρηματοδότες και επίδοξους δανειολήπτες.
Ο Ιουστινιανός Α΄ προς ενίσχυσιν του εμπορίου επέτρεψε το δανεισμό για το εξωτερικό εμπόριο με τόκο 12%, μια που οι πολίτες της αυτοκρατορίας αρέσκοντο στην τοποθέτηση κεφαλαίων στην αγορά γης, που ήτο και ασφαλεστέρα, παρά στην με μεγάλο ρίσκο χρηματοδότηση του προγράμματος κάποιου εμπόρου. Το αποτέλεσμα αυτής της παραχωρήσεως δεν είχε τα αναμενόμενα αποτελέσματα, αφού η συγγενής νομοθεσία περί καθορισμού του ανωτάτου κέρδους του εμπόρου από την εμπορική πράξη δεν μετεβλήθη, παραμένοντας αποκρυσταλλωμένη στο 17%. Αν συνυπολογίσουμε τους τεράστιους κινδύνους από την πειρατεία, η αίσθηση ασφαλείας των εμπορικών πράξεων ήτο ελάχιστος έως ανύπαρκτος!
Η έλλειψις κεφαλαίων ήτο εντονότατη σε περιόδους οικονομικής κρίσεως. Παραδείγματος χάριν, ο αυτοκράτωρ Νικηφόρος Α΄ ηναγκάσθη να χρησιμοποιήσει το κρατικό θησαυροφυλάκιον για να χρηματοδοτήσει τους ενδιαφερόμενους δανειολήπτες με τόκο 16% περίπου. Αυτό και μόνον δηλώνει ότι η προσφορά κεφαλαίων από τους ιδιώτες με υψηλότερους από τους νόμιμους τόκους είχε καθιερωθεί κατά την περίοδο της οικονομικής κρίσεως του τέλους του Η΄ και των αρχών του Θ΄ αιώνος.
Τον ένατο και δέκατο μετά Χριστόν αιώνες η άνθιση του εμπορίου και της γεωργίας ευνόησε την ανόρθωση της οικονομίας και την άνθηση της κεφαλαιαγοράς με αποτέλεσμα την σταθεροποίηση των τόκων στο 8 με 9%.
Τα επόμενα χρόνια, που στο τιμόνι της αυτοκρατορίας ευρίσκονται Κομνηνοί, Άγγελοι και Παλαιολόγοι, η οικονομία της Βυζαντινής μας αυτοκρατορίας καταρρέει με σταθερά βήματα και ακολουθεί την πορεία των πολιτικών της εξελίξεων. Την πορεία προς την πτώση… Η κίνηση κεφαλαίου περιορίζετε δραματικώς παρά την συνεχώς αυξανόμενη ζήτηση για ιδιωτικό δανεισμό, που μπορούμε εύκολα να την αποδώσουμε στην καταθλιπτική πράγματι κατάσταση της αυτοκρατορίας μετά το 1204[3] και έως το 1453[4].
Η κίνηση της κεφαλαιαγοράς στο Βυζάντιο γινόταν με πολύ διαφορετικούς κανόνες από ότι συμβαίνει σήμερον ανά τον κόσμο. Σίγουρα με αυτό τον παρεμβατισμό το κράτος έβγαινε σε ορισμένες ιστορικές περιόδους (όχι πάντοτε) κερδισμένο οικονομικά και ,το σημαντικότερο, κατάφερνε να εξασφαλίσει την κοινωνική ισορροπία συγκρατώντας τους πλούσιους από το να γίνονται πλουσιώτεροι και τους πτωχούς από το να γίνονται πτωχότεροι μέσω του δανεισμού. Η ιστορία λοιπόν μας προειδοποιεί για το τι θα συμβεί αν σήμερα συνεχιστεί η ξέφρενη πορεία του κεφαλαίου… Προς γνώσιν και συμμόρφωσιν…
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
· Βλάσιου Ιω, Φειδά, Βυζάντιο, Αθήναι 1997
· Αμάντου Κ., Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους 395-867 μ.Χ., τόμος Α΄, Αθήναι 1953
· Χριστοφιλοπούλου Αικατερίνης, Η οικονομική και δημοσιονομική πολιτική του αυτοκράτορος Νικηφόρου Α΄. Τόμος εις μνήμην Κ. Αμάντου, Αθήναι 1969, σελ. 413-431
· Ostrogorsky Georg, Ιστορία του Βυζαντινού Κράτους, τόμοι 1-3, Ιστορικές εκδόσεις Στεφ. Δ. Βασιλοπούλου, Αθήνα 2002, 7η έκδοσις
· Παπαρρηγοπούλου Κωνσταντίνου, Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, έκδοσις έκτη εικονογραφημένη (Εκατονταετηρίδος) μετά προσθηκών, σημειώσεων και βελτιώσεων υπό Παύλου Καρολίδου, τόμοι 1-6, Ελευθερουδάκης, Αθήναι 1932
· Schlumberger Gustav, Numismatique de l’ Orient Latin, τόμοι 2,
· Ζακυθηνού Διον. Α., Βυζάντιον. Κράτος και κοινωνία. Ιστορική επισκόπησις, Αθήναι 1951
· Του ιδίου, Βυζαντινή Ιστορία 324-971, Αθήναι 1977
Σχόλια