«Μέσα από τη γνωριμία μου με τους Μικρασιάτες του Συνοικισμού σαν να συμπλήρωσα τα κενά του παραμυθιού που άκουγα μικρή»
Μια γυναίκα ανοίγει τη βαλίτσα της και αρχίζει να αποκαλύπτει ποιήματα γραμμένα για τη ζωή της στον Συνοικισμό, τη γειτονιά στην Ελευσίνα με τους απόγονους των Μικρασιατών προσφύγων να μαρτυρούν τις αναμνήσεις ενός μεγάλου ξεριζωμού. Η γυναίκα είναι η Βάσω Σφήκα και όπως συζητήσαμε με τη Γιολάντα Μαρκοπούλου, δημιουργό της site-specific περιπατητικής παράστασης «E_ΦΥΓΑ ΜΙΚΡΑΣΙΑ» αποτελεί μέρος της έρευνας και της γνωριμίας «με μία ποιότητα ζωής που τείνουμε να αφήσουμε πίσω μας». Τα σοκάκια της συνοικίας ζωντανεύουν με μνήμες, ντοκουμέντα ασίγαστα εδώ και εκατό χρόνια που αποκτούν φωνή ενώ οι κάτοικοι γίνονται πρωταγωνιστές της Ιστορίας τους, αποκαλύπτοντας μαζί με τους ηθοποιούς και τους μουσικούς μια νέα εκδοχή της ιστορίας που κατατίθεται για πρώτη φορά.
Η Γιολάντα Μαρκοπούλου, μετά την περιπατητική παράσταση Ε_ΦΥΓΑ της ομάδας Station Athens στο Φεστιβάλ Συνοικισμός του 2018, στην οποία παρουσίασε ιστορίες προσφύγων και μεταναστών που έφτασαν στην Ελλάδα από το Αφγανιστάν, το Πακιστάν και το Μπαγκλαντές, επιστρέφει αυτή τη φορά με μία άλλη διαδρομή Μικρασία – Ελευσίνα κι εμείς τη ρωτήσαμε να μάθουμε περισσότερα γι’ αυτό την πολύμηνο δημιουργικό ταξίδι στη ζωντανή μνήμη και την παράδοση της ιδιότυπης γειτονιάς του Συνοικισμού.
«Ε- ΦΥΓΑ», αυτή τη φορά η site-specific περιπατητική παράσταση ακολουθεί τη διαδρομή Μικρασία – Ελευσίνα. Τι σας έχει κάνει τη μεγαλύτερη εντύπωση από την πολύμηνη έρευνά σας μέχρι την τελική δημιουργία του έργου;
Παρόλο που από τις πρώτες συναντήσεις ήρθαμε αντιμέτωποι με πολύ ενδιαφέρουσες αφηγήσεις και ιστορίες από το παρελθόν αλλά και το παρόν- όσο περνούσε ο καιρός κερδίσαμε την οικειότητα των κατοίκων και πια φίλων μας και γνωριστήκαμε καλύτερα. Με την καθημερινή παρουσία του Θάνου Τσακαλίδη και τη δική μου και την κοινή μικρασιατική καταγωγή που μας συνδέει, η σχέση αυτή έγινε ακόμη πιο προσωπική. Οι κάτοικοι, μέλη του Συλλόγου Μικρασιατών Ελευσίνας, που μας χάρισαν τις ιστορίες τους αρχικά μέσω βίντεο, τελικά θα βρεθούν μαζί μας στη ‘σκηνή’ και αυτό είναι κάτι που αλήθεια δεν το περίμενα να συμβεί. Αυτό είναι για άλλη μια φορά η απόδειξη ότι η έρευνα, η επιμονή και αυτού του είδους δουλειά σε βάθος χρόνου αποδίδει καρπούς.
Οι απόγονοι των Μικρασιατών προσφύγων της Άνω Ελευσίνας γίνονται οι πρωταγωνιστές του έργου. Μιλήστε μας για τον τρόπο που οι μαρτυρίες και οι αναμνήσεις σωματοποιούνται σε αυτή την παράσταση.
Συνήθως τραβούσα κάμερα παράλληλα με τις συζητήσεις μας. Αυτό ίσως γέννησε και την ανάγκη μου να μεταφέρω ένα κομμάτι της διαδικασίας στην παράσταση μέσω video, έτσι ώστε να μην χαθεί ο αυθορμητισμός της ‘πρώτης φοράς’. Μαζί με την Ιωάννα Βαλσαμίδου-συνεργάτις τα τελευταία χρόνια σε πολλά έργα αλλά και συν-ιδρύτρια του mind the fact- έγινε μια πρωτότυπη επεξεργασία του υλικού δραματουργικά. Ο Θάνος Τσακαλίδης συνέβαλε στο κομμάτι αυτό αλλά όντας και κομμάτι της παράστασης ως ηθοποιός με τη δική του αληθινή μικρασιατική ιστορία, είναι αυτός που μας ξεναγεί στον «Συνοικισμό». Σε συνεργασία με την video artist Ερατώ Τζαβάρα ανακαλύψαμε τρόπους προβολής του υλικού μέσα στη γειτονιά, στα σπιτάκια και τους τοίχους, ζωντανεύοντας γωνιές ξεχασμένες από το χρόνο. Για το λόγο αυτό έχει επιλεχθεί ένας τρόπος προβολής του βίντεο που συνομιλεί με τη γειτονιά, ενώ σε άλλα σημεία της παράστασης ο ήχος συνοδεύει την εικόνα, αλλού οι κάτοικοι συμμετέχουν, ενώ οι ηθοποιοί και οι μουσικοί – ζωντανή μουσική – της παράστασης μας ξεναγούν με τον τρόπο τους στα σοκάκια και τις άγνωστες γωνιές της γειτονιάς. Η πολυπλοκότητα σίγουρα έγκειται στο συνταίριασμα των διαφορετικών τρόπων αφήγησης και εκφραστικών μέσων, συνδυασμένη με το απρόβλεπτο, με στοιχεία της καθημερινής ζωής στη γειτονιά του Συνοικισμού. Το πιο όμορφο είναι ότι στις πρόβες καθημερινά οι άνθρωποι, μικροί μεγάλοι, βγαίνουν από τα σπίτια τους και παρακολουθούν τη δουλειά μας. Τους γνωρίζουμε και μας γνωρίζουν εμπλουτίζοντας αυτό που κάνουμε με κάτι γνήσιο που δεν μπορεί να επαναληφθεί. Κάθε μέρα εκεί, όπως και κάθε παράσταση έχει και θα έχει κάτι μοναδικό.
Μοιραστείτε μαζί μας μία από τις πιο ξεχωριστές στιγμές που βιώσατε μέσα από τις κουβέντες και συνεντεύξεις με τους κατοίκους στο Συνοικισμό.
Σίγουρα η κουζίνα είναι σημαντικό κομμάτι και κληρονομιά των Μικρασιατών. Πολύ συχνά μιλούσαμε για το φαγητό, τη διαδικασία παρασκευής του και τα ιδιαίτερα αρωματικά μπαχαρικά. Έτσι ένα μεσημέρι ήρθε και η έκπληξη, ένα απίστευτο μικρασιάτικο τραπέζι με τους μουσικούς μας το συγκρότημα doros, τους συμμετέχοντες και όλη την ομάδα της παράστασης, που εξελίχθηκε σε πρόβα με μουσική και τραγούδια. Σε αυτή την πρόβα ήρθαν και γείτονες από τα γύρω σπίτια! Συμμετείχαν με τον τρόπο τους. Η διαδικασία σε αυτού του είδους τη δουλειά είναι ίσως και το πιο ουσιαστικό κομμάτι.
Ποια είναι η δύναμη της δικής σας ιστορίας που αποκαλύπτει την Ιστορία της γειτονιάς του Συνοικισμού;
Η γιαγιά μου η Γιολάντα ήρθε από τη Σμύρνη όταν ήταν ενός. Μέσα από τα παιδικά μου μάτια, μου έχει μείνει τόσο έντονα η εικόνα μιας μητέρας που αναγκάζεται να πάρει τα παιδιά της και να φύγει… Όπως μας αποκάλυψαν, όλοι όσοι έζησαν τότε απέφευγαν να μιλήσουν για αυτό. Μόνο μέσα από παραμύθια αφηγούνταν το βίωμά τους. Κάπως έτσι θυμάμαι και εγώ την ιστορία της γιαγιάς μου. Ίσως αυτός να είναι και ο λόγος που το θέμα της προσφυγιάς από όπου και να το δω με συγκινεί βαθιά. Μέσα από τη γνωριμία μου με τους Μικρασιάτες του Συνοικισμού σαν να συμπλήρωσα τα κενά του παραμυθιού που άκουγα μικρή.
Τι είναι για σας πλέον αυτή η γειτονιά που λέγεται «Συνοικισμός» και βρίσκεται στην Ελευσίνα ;
Eίναι η γνωριμία με μία ποιότητα ζωής που τείνουμε να αφήσουμε πίσω μας. Η Ιστορία δια στόματος, μιας γενιάς που έζησε με τα βιώματα του ξεριζωμού αλλά και του B’ Παγκοσμίου πολέμου μέσα από τις αφηγήσεις των δικών τους. Δεν είναι τυχαίο που και οι ίδιοι οι κάτοικοι, δεύτερη ή τρίτη γενιά Μικρασιάτες αναπολούν κάτι από το πρόσφατο παρελθόν τους… Η εκπληκτική κυρία Βάσω Σφήκα όταν την πρωτογνωρίσαμε μας αποκάλυψε μία βαλίτσα όπου μέσα έχει όλα τα ποιήματα που έχει γράψει τα τελευταία χρόνια για τη ζωή στην γειτονιά αυτή. «Τις ώρες που η μοναξιά τριγύρω μου φωλιάζει η σκέψη μου προς τα παλιά αρχίζει να καλπάζει. Μεσ’το μυαλό μου ξαφνικά η θύμηση ανασταίνει, ξεπροβάλλουν γείτονες στα ουράνια χαμένοι…»
Οι ηθοποιοί της παράστασης μοιράζονται την εμπειρία τους:
Θάνος Τσακαλίδης
Ποτέ δεν περίμενα πως μέσα από μία δουλειά θα πρέπει να έρθω σε τόσο στενή επαφή με τις ρίζες μου. Πέρα από το παραστάσιμο κομμάτι της αφήγησης της εμπειρίας μας με τους κατοίκους του Συνοικισμού, αυτό που βρίσκω ακόμη πιο ενδιαφέρον είναι το σύνολο του υλικού που συλλέξαμε. Η έρευνα, οι συνεντεύξεις, οι μουσικές πρόβες αλλά και η προσωπική εμπλοκή μας στην καθημερινότητά αυτών των ανθρώπων είναι εργαλείο δουλειάς που μπορεί ν’αξιοποιηθεί σε πολλές μορφές τέχνης. Θεωρώ πως είναι μια ξεχωριστή και διαφορετική διαδικασία που με πλούτισε σε πάρα πολλά επίπεδα.Ιφιγένεια Καραμήτρου
Ο Σεφέρης γράφει ότι η μνήμη όπου και να την αγγίξεις, πονεί. Οι άνθρωποι του Συνοικισμού κουβαλάνε μια μακρά μνήμη και ήταν πολύ ανοιχτοί στο να μοιραστούν μαζί μας τις ιστορίες τους. Όλον αυτό τον καιρό η συναναστροφή με τους κατοίκους του Συνοικισμού ήταν μια τρυφερή εμπειρία. Άνθρωποι ανοιχτοί, γενναιόδωροι, χαμογελαστοί. Άνοιξαν τα σπίτια τους, μας διηγήθηκαν ιστορίες που τις έζησαν οι ίδιοι, που τις άκουσαν από άλλους, γλυκές και πικρές, μας έδωσαν από το φαγητό τους και μας επέτρεψαν να δούμε πώς η ιστορία, ακόμη κι αν ανήκει στο παρελθόν, είναι καταγεγραμμένη στα σώματα μας, στο DNA μας και υπάρχει ακόμα. Νιώθω πολύ ευγνώμων που είχα την ευκαιρία μέσω αυτής της παράστασης να αποκτήσω αυτή τη γλυκιά συναναστροφή.
—
Info:
E_ΦΥΓΑ ΜΙΚΡΑΣΙΑ | 24 – 28 Ιουνίου 2019 | 3ο Δημοτικό Σχολείο Ελευσίνας | H παράσταση εντάσσεται στο κύριο πρόγραμμα του Φεστιβάλ Συνοικισμός 2019 της Ελευσίνας 2021 Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης
Σχόλια