Ποιός μπορεί να έρθει σε επαφή με τα πλατωνικά κείμενα και να μείνει ανεπηρέαστος; Είναι, άρα γε, όντως η θεολογία αριστοτελίζουσα και η αίρεση πλατωνίζουσα; Πώς θα είχε πορευθεί η ανθρωπότητα χωρίς τον Σωκράτη; Βασανίζεται ο νους. Ζητώντας απαντήσεις;
Βουτάς σε κείμενα, ανυποψίαστος ή υποψιασμένος, προκατειλημμένος ή μ' ελεύθερο νου και, καθώς τα διαβάζεις, γίνονται ένα μαζί σου. Ίσως γι' αυτό ο πολύς Πλάτων γράφει διαλόγους, δραματουργεί, δηλαδή, τη σκέψη του, την καθιστα ενεργή, άρα και διαλεκτική με τον αναγνώστη. Θέτει ερωτήματα, αναζητά μέσα απ' τη φιγούρα του τεράστιου δασκάλου του -του Δασκάλου- απαντήσεις στα ερωτήματα που τον βασανίζουν. Πλάθει έναν Σωκράτη, έτοιμο να αποκαλύψει μέσα από τους συνομίλητές του την αλήθεια. Οδηγεί ο Σωκράτης τον κάθε συνομιλητή του να γεννήσει την αλήθεια του, να γνωρίσει τον πραγματικό εαυτό του.
Σε καιρούς μεταγενέστερους, που έχουμε μάθει λανθασμένα να τους αποκαλούμε βυζαντινούς, ο (νεο)πλατωνισμός θεωρείται ότι τέθηκε στο περιθώριο, γιατί οδηγούσε στην αίρεση, σε αντίθεση με τον αριστοτελισμό που έγινε το όργανο έκφρασης της θεολογίας. Είναι, όμως, τόσο σχηματική η αλήθεια; Πώς ο Πλάτων να σε αφήσει ανεπηρέαστο; Η αίρεση, άλλως τε, σημαίνει επιλογή. Ποιά η λύση; Προκαλεί όντως διχασμό η μαθητεία σε φιλοσοφία και θεολογία; Πώς τη στιγμή που χτίζεται η Αγιά Σοφιά, κλείνει η Ακαδημία των Αθηνών; Είναι τόσο ειρωνική η ιστορία... Δυο σύμβολα που πλέον δεν μπορούν να χωρισθούν στην καρδιά των ελληνομαθών. Ίσως ήταν υπερβολή για τον ιστορικό χρόνο να τα συντηρήσει και τα δυο ταυτόχρονα...
Στην καθ' ημάς Ανατολή, η φιλοσοφία δεν υπήρξε ποτέ απλώς μια θεραπαινίς της θεολογίας, όπως στην Δύση. Γι' αυτό και δεν είναι δυνατόν να εκλαμβάνεται ο Αριστοτέλης απλά και μόνον ως όργανον. Υπάρχει και ο Αριστοτέλης των Μεταφυσικών, ο Αριστοτέλης που μιλά για τις γυναίκες και τους δούλους με τρόπο που θα ενοχλούσε τον σύγχρονο άνθρωπο. Εκλεκτικισμός, λοιπόν; Μάλλον, παρά το παράδοξο της συνεχής αντιγραφής των έργων του στη δική μας Ανατολή. Αριστοτελισμός εκλεκτικός; Άρα, γιατί αιρετικός ο πλατωνισμός; Μήπως γιατί το έργο του αγγίζει τις χορδές της ψυχής; Μήπως γιατί, εν τέλει, είναι αδύνατη η αλώβητη αναμέτρηση με το πλατωνικό έργο;
Μια μόνον βεβαιότητα διακατέχει τον βίο μας, ο μόνος αυτόκλητος και σίγουρος επισκέπτης μας, ο θάνατος.
Μακάρι να υπήρχε και σήμερα στα στενά σοκάκια των Αθηνών ο Δάσκαλός, ο Σωκράτης, να μας ταρακουνούσε, να προκαλούσε τα πιστεύω μας, να μας έκανε να γεννήσουμε την αλήθεια. Όχι, δεν θα μας έβγαζε από την οικονομική κρίση. Ούτε και θα βελτίωνε, κατά πάσα πιθανότητα, τη ζωή μας. Αλλά θα μας μάθαινε να πεθάνουμε, να αντιμετωπίσουμε το θάνατο ως νικητές, όπως μας δίδαξε η παράδοσή μας. Μια παράδοση που αρνείται τη σωτηρία, αν αυτή δεν περιλαμβάνει τον αδελφό, τον άλλο.
Καληνύχτα...
Παναγιώτης Φούκας
3η Απριλίου 2013
Σχόλια